Bostonka, czyli choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HMFD – z ang. Hand, Foot and Mouth Desease) nazywana jest też chorobą bostońską. To rodzaj infekcji wirusowej, która charakteryzuje się przede wszystkim pojawieniem się owrzodzeń w jamie ustnej. U chorych rany zlokalizowane są zazwyczaj na dziąsłach, po bokach języka oraz na wewnętrznych powierzchniach policzków. Mogą pojawić się również na podeszwach stóp oraz na palcach i wewnętrznych częściach dłoni. Zazwyczaj chorują na nią dzieci, które nie ukończyły jeszcze 10. roku życia, ale może przytrafić się też osobom dorosłym. Jak rozpoznać bostonkę i jak ją leczyć? A przede wszystkim jak uniknąć tej choroby?
Bostonka – co ją wywołuje?
Mówi się, że potoczna nazwa choroby pochodzi od nazwy miasta, w którym zaobserwowano pierwszą jej epidemię. Nie jest to jednak prawdą. Pierwsze przypadki HMFD zanotowano bowiem w roku 1957 na terenach Kanady oraz Nowej Zelandii. Nazwa „bostonka” może więc wynikać z błędnego mylenia choroby dłoni, stóp i jamy ustnej z chorobą bornholmską lub z osutką bostońską. Są to jednak zupełnie inne choroby, w dodatku wywoływane przez odmienne szczepy wirusów.
Za przebieg bostonki odpowiedzialne są patogeny, które z łatwością rozprzestrzeniają się przez bliski kontakt z osobami zakażonymi. Są to głównie wirusy należące do rodziny tak zwanych enterowirusów. Najczęściej mówi się tutaj o wirusie coxsackie i jego szczepie A16 oraz o enterowirusie 71 (EV-71).
Objawy i symptomy – jak rozpoznać bostonkę?
Sam początek choroby bostońskiej charakteryzuje zazwyczaj łagodnie podwyższona temperatura, ból gardła i związana z nim (szczególnie u dzieci) utrata apetytu oraz ogólne złe samopoczucie. Ból gardła może powodować problemy z przełykaniem pokarmów i płynów. Dlatego też u małych dzieci dojść również może do odwodnienia. Jeśli u dzieci występuje któryś z poniższych objawów, to znak, że mają one problemy z przełykaniem:
- dziecko przejawia niechęć do przyjmowania pokarmów stałych i płynnych
- preferuje picie zimnych płynów
- ślini się mocniej niż zazwyczaj
W ciągu dwóch dni od pojawienia się gorączki zaczynają uwidaczniać się bolesne owrzodzenia w jamie ustnej i na języku. U większości dzieci zmianom w obrębie jamy ustnej towarzyszy też nieswędząca wysypka skórna, która umiejscawia się na stopach i dłoniach. Ten objaw rzadziej pojawia się u dorosłych. Wykwity skórne mają postać czerwonych plamek, które z czasem przybierają postać pęcherzykową, plamisto-pęcherzykową lub plamisto-grudkową. Zdarza się, że występują również na łokciach, kolanach, pośladkach oraz w okolicach narządów płciowych.
Wymienione wyżej objawy nie pojawiają się u wszystkich osób. W szczególności dorośli mogą przechodzić chorobę niemal bezobjawowo. Jednak to, że nie wykazują objawów, nie oznacza, że nie przenoszą wirusa dalej.
Jak przenosi się wirus choroby bostońskiej?
HMFD to tak zwana „choroba brudnych rąk” i jest chorobą wysoce zaraźliwą. Z łatwością przenosi się z osoby na osobę poprzez wydzieliny z jamy nosowo-gardłowej, takie jak ślina i plwocina. Główną drogą transmisji jest więc droga kropelkowa. Zaobserwowano jednak, że wirus może rozprzestrzeniać się także drogą fekalno-oralną (np. przy zmianie pieluszek) lub wertykalną, czyli przez przenikanie wirusa przez ścianę łożyska u kobiet w ciąży. Zakaźny jest też płyn, który wydobywa się z pękających na skórze pęcherzyków. Choroba bostońska jest przypadłością, która dotyczy jedynie ludzi. Nie ma obawy, że zakażą się nią zwierzęta domowe lub że to my zakazimy się od nich.
Pierwsze symptomy bostonki pojawiają się zazwyczaj między trzecim a szóstym dniem od zakażenia. Osoba, która zachorowała, jest natomiast najbardziej zaraźliwa w pierwszym tygodniu choroby. Może transmitować wirusa także przez kilka dni lub nawet tygodni po ustąpieniu u niej objawów. Zaobserwowano bowiem, że enterowirusy odpowiedzialne za chorobę mogą znajdować się w stolcu nawet 3 miesiące od wyzdrowienia.
Kto może zakazić się bostonką?
Choroba zazwyczaj pojawia się w okresie wiosennym, letnim oraz jesiennym. Uważa się, że jej rozprzestrzenianie ma więc związek z temperaturą i wilgotnością powietrza, która zmienia się wraz z nadejściem zimy. Częściej obserwuje się ją na obszarach wiejskich niż w dużych metropoliach. Jednak szczególnie narażone są placówki opieki nad małymi dziećmi takie jak przedszkola i żłobki, gdzie czasem trudno zapanować nad właściwą higieną u małych podopiecznych. Miejscem występowania wirusa są też często baseny i kąpieliska. Dlatego też na zakażenie narażeni jesteśmy wszyscy, a jednokrotne przebycie choroby nie daje odporności na przyszłość.
Jak leczyć chorobę bostońską?
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej nie wymaga szczególnego leczenia, jeśli nie dochodzi w niej do powikłań. Większość objawów zanika samoistnie w ciągu 7-10 dni. Zazwyczaj podaje się leki uśmierzające ból i obniżające temperaturę ciała, takie jak paracetamol czy ibuprofen. Wynikający z owrzodzeń w jamie ustnej ból gardła można minimalizować przy pomocy antyseptycznych płukanek lub żeli. Zmiany skórne również powinno się odkażać, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia wtórnych zakażeń bakteryjnych. Natomiast świąd (jeśli się pojawi) i pieczenie można zmniejszyć, wprowadzając leki antyhistaminowe. Niezwykle ważne jest utrzymywanie właściwego poziomu nawodnienia organizmu.
W przebiegu choroby wywołanej wirusami nie podaje się natomiast antybiotyków, chyba że dojdzie do nadkażeń bakteryjnych w obrębie skóry lub śluzówki jamy ustnej. Podawanie leków należy zawsze skonsultować z lekarzem, szczególnie w pierwszych etapach choroby, kiedy może ona zostać pomylona np. z ospą wietrzną.
Podejrzewasz bostonkę? Kiedy zgłosić się do lekarza?
W większości przypadków choroba bostońska przebiega w sposób łagodny. Nie obserwuje się po jej przebyciu również wielu powikłań, choć zdarza się współwystępujące z nią zapalenie mózgu lub wirusowe zapalenie opon mózgowych. U osób dorosłych mogą pojawić się natomiast powikłania kardiologiczne lub ze strony układu nerwowego. Dlatego, jeśli podejrzewasz u siebie bostonkę lub gdy dotknęła ona Twoje dziecko, zawsze warto zgłosić się do lekarza. Szczególnie gdy u dziecka obserwujesz poniższe objawy:
- gorączka u dziecka utrzymuje się dłużej niż 3 dni
- Twoje dziecko ma osłabiony układ odpornościowy lub przyjmuje leki immunosupresyjne
- objawy są poważne i w znacznym stopniu ograniczają komfort dziecka
- dziecko nie przyjmuje dostatecznej ilości płynów i grozi mu odwodnienie
- objawy nie ustępują po 10 dniach
- Twoje dziecko ma mniej niż 6 miesięcy
Jak zapobiegać dalszej transmisji wirusa bostonki?
Najważniejsze w prewencji choroby i w przerwaniu transmisji wirusa są higiena oraz izolowanie osób chorych. Dlatego powinno się przestrzegać poniższych zasad:
- Mycie rąk to podstawa. Myj ręce jak najczęściej, najlepiej przez minimum 30 sekund i przy użyciu ciepłej wody z mydłem. Jeśli nie masz akurat dostępu do łazienki, odkaź dłonie płynem dezynfekującym na bazie alkoholu. Myj dłonie zawsze po skorzystaniu z toalety, po wydmuchaniu nosa, czy po kichnięciu w dłoń. Pamiętaj o tym również po tym, jak zmienisz dziecku pieluszkę. Jak najczęściej myj również ręce swoim dzieciom i naucz je podstaw właściwej higieny rączek.
- Dezynfekcja w domu. Myj i dezynfekuj często dotykane w domu powierzchnie, takie jak np. klamki. Zadbaj też o czystość dziecięcych zabawek.
- Unikaj dotykania dłońmi twarzy. Dotykanie oczu, ust i nosa zwiększa ryzyko transmisji wirusa, który mógł znaleźć się na Twoich dłoniach. Pilnuj, aby Twoje dziecko też tego nie robiło.
- Nie dziel się z innymi przedmiotami takimi jak sztućce czy szklanki. Nie pij też z nimi z jednej butelki
- Unikaj kontaktu z osobami chorymi. Jeśli któryś z domowników jest chory, ogranicz z nim kontakt. Nie przytulaj się do niego ani nie całuj. Odizoluj od tej osoby również dziecko. Osoby zakażone powinny pozostać w domu, aby nie roznosić wirusa na innych.
Jak widzisz, ryzyko zakażenia się bostonką, można znacznie zminimalizować poprzez zachowanie odpowiedniej higieny oraz izolowanie osób chorych. Dlatego tak ważna jest nauka podstaw higieny także pośród najmłodszych.
